第十一卷:桑 桑椹 桑寄生 桑花
桑
- 原 桑,东方自然神木之名,其字象形,蚕𠩄食也。见徐错说文通释。皮裂干疏,叶面深绿,光泽多刻缺。方书称桑之功最神,在人资用尤众。其种类甚多,不可遍举,世𠩄名者,荆与鲁也。荆桑多椹,叶薄而尖,边有瓣,凡枝、干、条、叶坚劲者皆荆类也。鲁桑少椹,叶圆厚而多津,凡枝、干、条、叶丰腴者皆鲁类也。荆类根固而心实,能久,宜为树。鲁类根不固心虚,不能久,宜为地桑。荆叶不如鲁之盛,当以鲁接荆则久而又茂。鲁为地桑,有压条法传转无穷,是亦可以久远者也。荆桑饲蚕,其丝坚韧,中纱罗用。鲁桑宜饲大蚕,荆桑宜饲小蚕。见王祯农桑通诀。此外又有桋桑,尔雅云:女桑,桋桑。注云:今俗桑树小而条长者曰女桑树。疏云:女桑,一名桋桑。檿桑,尔雅云:檿桑,山桑。注云:似桑,材中作弓及车辕。疏云:山桑,一名檿桑。禹贡:厥篚檿丝是也。
- 增 本草 李时珍曰:桑有数种。有白桑,叶大如掌而厚。鸡桑,叶花而薄。子桑,先椹而后叶。山桑,叶尖而长。以子种者,不若压条而分者。
- 原 桑生黄衣,谓之金桑,木将槁,蚕食必病树下。每年耕,用粪则叶肥嫩,构接则叶大。桑白皮,利小水,肺中有水气及肺火有馀者用之。叶多积,荒年可济饥,亦可喂猪、羊、马,蚕事毕,令人采取晒乾,收贮备用。
- 汇考
- 增 易 否卦 系于苞桑。 疏 苞,本也。凡物系于桑之苞本则牢固也。又,桑之为物,其根众也。众则牢固之义。
- 书 禹贡
- 桑土既蚕,是降丘宅土。 传 大水去,民下丘,居平土,就桑蚕。 集传 桑土,宜桑之土。既蚕者,可以养蚕也。蚕性恶湿,故水退而后可蚕,然九州皆赖其利,而独于兖言之者,兖地宜桑,后世之濮上桑间犹可验也。
- 厥贡漆丝。 传 地宜漆林,又宜桑蚕。
- 厥篚檿丝。 传 檿桑蚕丝,中琴瑟弦。 疏 檿丝,是蚕食檿桑,𠩄得丝韧,中琴瑟弦也。
- 书传 成王之时,有三苗贯桑叶而生,同为一穗,其大盈车,长几充箱,民得而上诸成王。
- 诗 鄘风
- 降观于桑。 传 地势宜蚕,可以居民。
- 灵雨既零,命彼倌人,星言夙驾,税于桑田。 集传 言方春时雨既降,而农桑之务作,文公于是命主驾者,晨起驾车,急往而劳劝之。
- 卫风
- 桑之未落,其叶沃若。 传 桑,女功之𠩄起。沃若,犹沃沃然。
- 桑之落矣,其黄而陨。
- 魏风 彼汾一方,言采其桑。 笺 采桑,亲蚕事也。
- 原 唐风 肃肃鸨行,集于苞桑。
- 曹风 鸤鸠在桑,其子七兮。
- 增 豳风
- 女执懿筐,遵彼微行,爰求柔桑。 疏 柔桑,稚桑也。蚕始生,宜稚桑。
- 蚕月条桑,取彼斧斨,以伐远扬,猗彼女桑。 传 远,枝远也。扬,条扬也。角而束之曰猗。女桑,柔桑也。 疏 条其桑而采之,谓斩条于地,就地采之也。猗束彼女桑而采之,谓柔稚之桑不枝落者,以绳猗束而采之也。
- 小雅
- 隰桑有阿,其叶有难。 传 阿然,美貌。难然,盛貌。有以利人也。 疏 言隰中之桑,枝条甚阿然而长美,其叶则甚难然而茂盛,其下可以庇荫。人往息者,得其凉也。
- 隰桑有阿,其叶有沃。 传 沃,柔也。
- 隰桑有阿,其叶有幽。 传 幽,黑也。 疏 阿那是枝叶条垂之状,故为美貌。难为叶之茂,沃言叶之柔,幽是叶之色。言桑叶茂盛而柔软,则其色纯黑,故三章各言其一也。
- 樵彼桑薪,卬烘于煁。 传 卬,我也。烘,燎也。煁,烓灶也。桑薪,宜以养人者也。 疏 有人樵取于彼桑木之薪,不以炊爨,云我用之燎于煁灶,炤物而已。桑薪,薪之善者也,宜以炊爨而养人,今不以炊爨,反燎于煁灶,失其𠩄也。
- 大雅 菀彼桑柔,其下侯旬。 传 菀,茂貌。旬,言阴均也。 笺 桑之柔濡,其叶菀然茂盛,谓蚕始生时也,人庇阴其下者,均得其𠩄。 疏 菀然而茂者,彼桑也,其叶稚而柔濡,故菀然茂盛,于此之时,人息其下,维均得荫,皆无暑热之患。
- 礼记 月令
- 季春之月,命野虞毋伐桑柘。 注 爱蚕食也。野虞,谓主田及山林之官。
- 鸣鸠拂其羽,戴胜降于桑。 蚕将生之候也。戴胜,织纴之鸟,是时恒在桑。
- 具曲、植、蘧、筐。 注 时𠩄以养蚕器也。曲,簿也。植,槌也。
- 后妃斋戒,亲东乡躬桑,禁妇女毋观,省妇使,以劝蚕事。 注 后妃亲采桑,示帅先天下也。东乡者,乡时气也。是明其不常留养蚕也。留养者,𠩄卜夫人与世妇。妇谓世妇及诸臣之妻也。内宰职曰:仲春,诏后帅内外命妇始蚕于北郊。女,外内子女也。夏小正曰:妾子始蚕,执养宫事。毋观,去容饰也。妇使,缝线组紃之事。
- 蚕事既登,分茧称丝效功,以共郊庙之服,毋有敢惰。 注 登,成也。敕往蚕者,蚕毕将课功,以劝戒之。
- 季夏之月,蚕事毕,后妃献茧,乃收茧税,以桑为均,贵贱长幼如一,以给郊庙之服。 疏 后妃献茧者,谓后妃受内命妇之献茧。乃收茧税者,谓既受内命妇献茧,及收外命妇茧之赋税。以桑为均者,言收税之时,以受桑多少为赋之均齐,桑多则赋多,桑少则赋少。贵贱长幼如一者,贵谓公卿大夫之妻,贱谓士之妻,长幼谓妇老幼,无问贵贱长少,出之时齐同如一,皆以近郊之税十而税一也。𠩄税之物,以供给天子郊庙之服。
- 内则 射人以桑弧蓬矢六,射天地四方。 疏 桑,众木之本。
- 祭义 古者天子、诸侯必有公桑蚕室,近川而为之,筑宫仞有三尺,棘墙而外闭之。及大昕之朝,君皮弁素积,卜三宫之夫人、世妇之吉者,使入蚕于蚕室,奉种浴于川,桑于公桑,风戾以食之。 疏 公桑蚕室者,谓官家之桑,于处而筑养蚕之室。近川而为之者,取其浴蚕种便也。风戾以食之者,戾,乾也。凌早采桑必带露而湿,蚕性恶湿,故乾而食之。
- 左传 宣子田于首山,舍于翳桑。 注 翳桑,桑之多荫翳者。
- 原 孟子 五亩之宅,树墙下以桑。
- 增 战国策 昔者尧见舜于草茅之中,席陇亩而荫庇桑阴,桑阴移而受天下。
- 史记 殷本记 帝太戊立伊陟为相。亳有祥桑谷共生于朝,一暮大拱。帝太戊惧,问伊陟。伊陟曰:臣闻妖不胜德,帝之政其有阙欤,帝其脩德。太戊从之,而祥桑枯死。
- 货殖传 齐鲁千亩桑麻,与千户侯等。
- 原 汉书 文帝记 十三年春二月甲寅,诏曰:朕亲率天下农耕以供粢盛,皇后亲桑以奉祭服,其具礼仪。 注 师古曰:令立耕桑之礼制也。
- 景帝记 二年夏四月,诏曰:朕亲耕,后亲桑,以奉宗庙粢盛祭服,为天下先。
- 增 汉书 食货志 还庐树桑。
- 元后传 太后幸茧馆,率皇后及列夫人桑。
- 后汉书 礼仪志 皇后帅公卿诸侯夫人蚕。祠先蚕,礼以少牢。 注 汉旧仪曰:春桑生而皇后亲桑于苑中。蚕室养蚕千簿以上。祠以中牢羊豕,群臣妾从桑还,献于茧观,皆赐从桑者乐。
- 襄楷传 楷上书曰:闻宫中立黄老、浮屠之祠。浮屠不三宿桑下,不欲久生恩爱,精之至也。 注 言浮屠之人寄桑下者,不经三宿便即移去,示无爱恋之心也。
- 原 后汉书 张堪传 张堪拜渔阳太守。百姓歌之曰:桑无附枝,麦秀两岐,张君为政,乐不可支。
- 申屠蟠传 蟠绝迹于梁𥓘之间,因树为屋,自同佣人。 注 谢承书曰:居蓬莱之室,依桑树以为栋也。
- 增 谢承 后汉书 汝南伊昆,为阴县功曹。令新到官,问曰:园中有桑,以食蚕,何如。昆曰:非初至𠩄当务。
- 原 蜀志 先主传 先主舍东南角篱下,有桑树生,高五丈馀,遥望童童如小车盖。往来者皆怪其非凡,或谓当出贵人。先主少时,与宗中诸小儿戏于树下,戏言:吾必当乘此葆羽车盖。
- 增 蜀志 诸葛亮传 亮自表后主曰:成都有桑八百株,薄田十五顷,子弟衣食,自有馀饶。
- 庞统传 颖川司马徽清雅有知人鉴,庞统弱冠往见徽。徽采桑于树上坐,统在树下,共语自昼至夜。徽甚异之,称统当为南州士人之冠冕,由是渐显。
- 晋书 礼志 武帝太康六年,使侍中成粲草定亲蚕仪。先蚕坛高一丈,方二丈,为四出陛,陛广五尺,在皇后采桑坛东南帷宫外门之外,而东南去帷宫十丈,在蚕室西南,桑林在其东。取列侯妻六人为蚕母。蚕将生,择吉日,皇后著十二笄步摇,依汉魏故事,衣青衣,乘油画云母安车,驾六騩马。女尚书著貂蝉佩玺陪乘,载筐钩。公主、三夫人、九嫔、世妇、诸太妃、太夫人及县乡君、郡公侯特进夫人、外世妇、命妇皆步摇,衣青,各载筐钩从蚕。先桑二日,蚕宫生蚕著薄上。桑日,皇后未到,太祝令质明以一太牢告祠,谒者一人监祠。祠毕彻馔,班馀胙于从桑及奉祠者。皇后至西郊升坛,公主以下陪列坛东。皇后东面躬桑,采三条,诸妃公主各采五条,县乡君以下各采九条,悉以桑条授蚕母,还蚕室。
- 艺术传 淳于智有思义,能易筮,善厌胜之术。上党鲍瑗家多丧病贫苦,智为卦成,谓瑗曰:君安宅失宜,故令君困。君舍东北有大桑树,君径至市,入门数十步,当有一人持荆马鞭者,便就买以悬此树,三年当暴得财。瑗承言诣市,果得马鞭,悬之三年,后井得钱数十万,铜铁器复二十馀万,于是致赡,疾者亦愈。
- 辰韩国传 辰韩俗饶蚕桑,善作缣布。
- 冯跋载记 跋励意农桑,勤心政事。下书曰:桑柘之益,有生之本,此土少桑,人未见其利,可令百姓人植桑一百根,柘二十根。
- 原 宋书 礼志 孝武立观后亲桑,循晋礼也。
- 增 南齐书 祥瑞志 永明二年,护军府门外桑树一株,并有蚕丝绵被枝茎。史臣按,汉光武时有野蚕成茧,百姓得以成衣服。今则浮波幕树,其亦此之类乎。
- 原 南齐书 孝义传 韩系伯,襄阳人也。襄阳土俗,邻居种桑界上为志。系伯以桑枝荫妨他地,迁界上开数尺,邻畔随复侵之,系伯辄更改种。久之,邻人惭愧,还𠩄侵地,躬往谢之。
- 增 魏书 食货志 诸初受田者,男夫一人给田二十亩,课莳馀,种桑五十树,枣五株,榆三根。非桑之土,一夫给一亩,依法课莳榆、枣。奴各依良,限三年种毕,不毕,夺其不毕之地。于桑榆地分杂莳馀果及多种桑榆者不禁。诸应还之田,不得种桑榆枣果,种者以违令论。
- 原 南史 齐本纪 高帝旧宅在武进,宅南有一桑树,擢本三丈,横出四枝,状似华盖。帝年数岁,好戏其下,从兄敬宗曰:此树为汝生也。
- 增 南史 罗研传 研为信安令。故事置观农谒者,围桑度田,劳扰百姓。研请除其弊,帝从之。
- 新罗国传 新罗土地肥美,多桑麻,作缣布。
- 隋书 礼仪志
- 后齐皇后亲桑于桑坛。备法驾,服鞠衣,乘重翟,帅六宫升桑坛东陛,即御座。女尚书执筐,女主衣执钩,立坛下。皇后降自东陛,执筐者处右,执钩者处左,蚕母在后。乃躬桑三条讫,升坛,即御座。内命妇以次就桑,鞠衣五条,展衣七条,褖衣九条,以授蚕母,还蚕室。
- 皇后采桑则服鳪衣。
- 皇后之车,三曰翟辂,以采桑。
- 命妇,采桑斋及采桑还,则黄衣。
- 食货志 河清三年,每丁给永业二十亩,为桑田。其中种桑五十根,榆三根,枣五根。不在还受之限。非此田者,悉入还受之分。
- 唐书 宪宗本纪 元和七年四月,诏民田亩树桑。
- 礼乐志 皇后岁祀一,季春吉巳享先蚕,遂以亲桑。
- 贾循传 循母将葬,宅有枯桑,一夕再生,芝出北墉,人以为瑞。
- 南蛮传 永昌之西,野桑生石上,其材上屈两向而下植,取以为弓,不筋漆而利,名曰瞑弓。
- 宋史 礼志 元祐八年,宰臣奏积雨伤蚕。上曰:朕宫中自蚕一簿,欲知农桑之候,久雨叶湿,岂不有损。乃命往天竺祈晴。
- 食货志
- 太祖建隆时诏𠩄在长吏谕民,有能广植桑枣,垦辟荒田者,止输旧租,民伐桑枣为薪者罪之。
- 熙宁元年,中书议劝民栽桑。帝曰:农桑,衣食之本。民不敢自力者,正以州县约以为赀,升其户等耳,宜申条禁。于是司农寺请立法,先行之开封,视可行,颁于天下。民种桑柘毋得增赋。安肃广信顺安军、保州,令民即其地植桑榆或𠩄宜木,因可限阂戎马。官计其活茂多寡,得差减在户租数,活不及数者罚,责之补种。
- 金史 食货志 世宗大定十九年二月,上如春水,见民桑多为牧畜齧毁,诏亲王公主及势要家,牧畜有犯民桑者,许𠩄属县官立加惩断。
- 山海经
- 宣山上有桑,大五十尺,其枝四衢,叶大尺,赤理青华,名之曰帝女之桑。
- 衡山多桑。
- 东北海外,赤水在圆丘南,有三桑木而无枝,皆高百仞。
- 穆天子传 甲寅,天子作居范宫,以观桑者,乃饮于桑中。天子命桑虞出阙字桑者,用禁暴民。 注 不得令𠞊犯桑木。
- 尚书考灵曜 桑木者,箕星之精神,木虫食叶为文章,人食之,老翁为小童。
- 原 春秋孔演图 孔子母徵在,游于大冢之陂,睡梦黑帝使请往交,语曰:汝乳必于空桑,觉则若有𠩄感,后生孔子于空桑之中。
- 韩非子 子产相郑,开亩树桑,郑人谤訾。
- 增 吕氏春秋 伊尹之母居伊水之上,孕,梦有神告之曰:臼出水而东走,无顾。明日,视臼出水其邻,东走十里,而顾其邑尽为水,身因化为空桑,有莘氏女子采桑,得婴儿空桑之中,献之于君,君令乳之,命曰伊尹。
- 淮南子 螈蚕一岁再收,非不利也,然而王法禁之者,为其残桑也。
- 括地图 化民食桑,三十七年,化而自裹,九年生翼,十年而死。
- 神异经 东方有桑树焉,高八十丈,敷张自辅,其叶长一丈,广六七尺,其上自有蚕,作茧长三尺,缲一茧得丝一斤。
- 原 汉旧仪 皇后躬桑始捋一条,执筐受桑捋三条,女尚书跪曰可止,执筐者以桑授蚕母,以桑适金室。
- 增 列女传
- 鲁秋胡子,纳妻五日,而官于陈,后归,未至家,见路傍有美妇方采桑,秋胡悦之,下车,愿托桑阴下。妇人采桑不顾。胡曰:力田不如逢年,采桑不如见郎,今吾有金,愿与夫人。而妇人不受,胡乃归,母呼其妇,乃即采桑者也,数胡之罪,而自投于河。
- 齐宿瘤女,东邻采桑女也,项有大瘤。闵王游至东都,百姓尽观,宿瘤女采桑不顾。王怪问之,对曰:受父母教采桑,不受教观王。王曰:此奇女,悦而聘迎之。
- 陈辨女者,陈国采桑之女也。晋大夫解君甫使于宋,过陈,遇之,止而戏之曰:女为吾歌,吾将舍女。女乃歌曰:墓门有棘,斧以斯之,夫也不良,国人知之。
- 崔豹 古今注 邯郸有美女,姓秦,名罗敷,为邑人王仁妻。仁后为赵王家令,罗敷出采桑于陌,赵王登台,见而悦之,因饮酒欲夺焉。罗敷善弹筝,作陌上桑之歌以自明。
- 原 神仙传 麻姑语王方平云:接侍以来,已见东海三为桑田。
- 增 搜神记 有人远征,家有一女,马一匹。女思父,乃戏马曰:尔能为我迎得父归,吾将嫁汝。马乃顿缰而去,迎得父来后,马见女辄怒,父乃杀马,曝皮于庭,女之皮𠩄,皮忽卷女而行。父后于大桑树枝间,得女及皮,尽化为蚕,绩树上,其茧厚大异常。邻妇取养之,其收亦倍,今世谓蚕为女儿,古之遗语也。
- 拾遗记 少昊以金德王。母曰皇娥,处璇宫而夜织,或乘桴木而昼游,经历穷桑沧茫之浦。时有神童,容色绝俗,称为白帝之子,即太白之精,降乎水际,与皇娥宴戏,奏㛹娟之乐,游漾忘归。穷桑者,西海之滨,有孤桑之树,直上千寻,叶红椹紫,万岁一实,食之后天而老。帝子与皇娥并坐,抚桐峰梓瑟,皇娥倚瑟而清歌曰:天清地旷浩茫茫,万象回薄化无方,浛天荡荡望沧沧,乘桴轻漾著日傍,当其何所至穷桑,心知和乐悦未央。白帝子答歌,四维八埏眇难极,驱光逐影穷水域,璇宫夜静当轩织,桐峰文梓千寻直,伐梓作器成琴瑟,清歌流畅乐难极,沧湄海浦来栖息。及皇娥生少昊,号曰穷桑氏,亦曰桑丘氏。至六国时,桑邱子著阴阳书,即其馀裔也。
- 原 后燕录 辽初无桑,慕容廆通于晋求种,江南平川之桑悉繇吴来。
- 增 述异记
- 空桑生大野山中,为琴瑟之最者,空桑也。
- 桓冲为江州刺史,遣人周行庐山,冀睹灵异。既陟崇巘,有一湖,周生桑树,有败艑、赤鳞鱼。使者渴极,欲往饮水。赤鳞张鳍向之,使者不敢饮。
- 稽神录 庐州军吏蔡彦卿为拓皋镇将,暑夜坐镇门外纳凉,忽见道南桑林中,有白衣妇人独舞,就视即灭。明夜,彦卿扶杖先往,伏草间,久之,妇人复出而舞,即击之坠地,乃白金一饼。复掘地,获银数千两,遂致富裕云。
- 录异记 李太尉德裕,一旦有老叟谒门,引五六辈舁巨木请谒焉,阍者不能拒之,公异而见之。叟曰:某家藏此桑宝三世矣,某已耋矣,感公之好奇搜异,是以献尔,木中有奇宝,若能者斲之必有𠩄得,洛邑有匠,计其年齿且老或身已没,子孙亦当得其旨诀,非洛匠无能斲之者也。公如其言,访于洛下,匠已殂矣,其子应召而来,睨而视之曰:此可徐而斲之矣。因解为二琵琶槽,自然有白鸽羽翼,爪足巨细毕备,匠料之微失厚薄不中,一鸽少其翼。公以形羽全者进之,自留其一,今犹在民间。
- 洛阳伽蓝记 昭仪寺佛堂前有桑树一株,直上五尺,枝条横绕,柯叶傍布,形如羽盖,覆高五尺。又叶凡为五重,每重叶生椹各异。京师道俗谓之神桑。
- 广异记 南方赤帝女,学道得仙,居高阳崿山桑树上。正月一日,衔柴作巢,至十五日成。赤帝诱之不得,以火焚之,女即升天,因名帝女桑。
- 邺郡名录 杜胜宅,以软漆缠桑枝,编为篱障,雨一过,黑光照四面。时通甫爱之,欲以铜官第取,不应。
- 常新录 裴休得桑木根,曰:若作沉香想之,更无异相,虽对沉水香,反作桑根想,终不闻香气,诸相从心起。
- 通鉴外纪 西陵氏之女嫘祖,为黄帝元妃,始教民蚕桑,治丝茧以供衣服,而天下无皴瘃之患,后世祀为先蚕。
- 兼明书 今三四月间,采桑之时,见有小鸟灰色,眼下正白,俗呼白鵊鸟是也。以其采桑时来,故谓之桑鳸。
- 俗呼小录 湖州以桑叶二十斤为一个。
- 涌幢小品 湖州有章姓者,豫占桑价,占贱即畜至百馀斤,二十年无爽,白手厚获,生计遂饶,鼓乐赛谢以为常。一日赛毕,有一妇人矮而肥,求斋,卧地下不去,其家内外醉饱,厌之,叱使去。妇人曰:我与汝曾祖母有旧连,岁为汝应卜助生计,一斋何吝,匍匐入门。蹴之,忽不见,且骇且疑,佛堂忽有声,曾祖母牌已裂为二,盖祖母每好善,见裸虫,必致暖处护其生,俟生翼飞去乃已。矮妇之祥,或在于此,以后卜吉而畜,其价必相左,家道耗云。
- 燕山丛录 汉昭烈宅在涿州楼桑村,昭烈在民间𠩄居有桑层荫如楼,因曰楼桑。今尚在,其下留题甚多。
- 五杂俎 涿州之涞水,道中有大桑,树高十馀丈,荫百亩,云即昭烈舍前之桑也。自汉及今,千五百年矣,而扶疏如故,且其椹视常桑倍大,土人珍之,以相馈遗云。
- 集藻
- 赞
- 增 晋 郭璞 帝女桑赞 爰有洪桑,生滨沦潭,厥围五丈,枝相交参,园客是采,帝女𠩄蚕。
- 原 元 王祯 躬桑赞 有星天驷,象匹神龙,惟蚕辰生,厥精冥通,孕卵而出,寓食桑中,惟君立后,毓德中宫,既正母仪,普师妇工,建兹茧馆,桑必以躬,爰制祭祀,郊庙是供。
- 赋
- 增 魏 繁钦 桑赋 上似华盖,紫极比形,下象凤阙,万桷一楹,丛枝互出,乃错乃并,晔晔隆暑,凉风自生,微条纤绕,随风浮沉,阳蜩鸣其南枝,寒蝉噪其北阴,秋气忽其将来,咸感节而悲吟,玩庇荫之厚惠,情眷眷而爱深。
- 晋 陆机 桑赋并序 皇太子便坐,盖本将军直庐也,初世祖武皇帝为中垒将军,植桑一株,世更二代,年渐三纪,扶疏丰衍,抑有瑰异焉,赋曰:夫何佳树之洪丽,超托居乎紫庭,罗万根以下洞,矫千条而上征,岂民黎之能植,乃世武之𠩄营,故其形瑰族类,体艳众木,黄中爽理,滋荣烦缛,绿叶兴而盈尺,崇条蔓而层寻,希太极以延峙,映承明而广临,革飞鸮之流响,想鸣鸟之遗音,惟历数之有纪,恒依物以表德,岂神明之𠩄相,将我皇之先识,誇百世而勿剪,超长年以永植。
- 傅咸 桑树赋并序 世祖昔为中垒将军,于直庐种桑一株,迄今三十馀年,甚茂盛不衰,皇太子入朝,以此庐为便坐,赋曰:
- 伊兹树之侥倖,蒙生生之渥惠,降皇躬以斯植,遂弘茂于圣世,厥茂伊何,其大连寻,修柯远扬,洪条梢椮,布繁枝之沃若,播密叶以垂阴,荫华寓而作凉,清隆暑之难任,以厥树之巨伟,登九日于朝阳,且积小以高大,生合抱于毫芒,犹帝道之将升,亦累德以弥光,汤躬祷于斯林,用获雨而兴商,惟皇晋之基命,爰于斯而发祥,从皇储于斯馆,物无改于平生,心恻切以兴思,思有感于圣明,步徬徨以周览,庶髣髴于仪刑。
- 潘尼 桑树赋 从明储以省膳,憩便房以偃息,观兹树之特玮,感先皇之攸植,蔚萧森以四射,邈洪荣而端直,尔乃徘佪周览,俯仰逍遥,俛睨灵根,上眺修条,洞芳泉于九壤,含溢露于清霄,倚增城之飞观,拂绮𥦗之疏寮,下迢递以极望,上扶疏而参差,匪众鸟之攸萃,相凤鸾之羽仪,理有微而至显,道有隐而应期,岂皇晋之祯瑞,兆先见而启兹,起寻抱于纤毫,崇万篑于始基。
- 原 王祯 亲蚕赋 惟蚕有功,万世归美,广物产之货赀,作人生之衣被,仲春之月,天子诏后以躬桑,大昕之朝,内宰告期而命祀,于是诣灵坛,降宝殿,翠障夹乎道周,凤辇翔于畿甸,顺春气于东方,朝先蚕于北面,具夫青缥之服,侑以芳馨之荐,当其叠承宠命,适对韶光,择世妇于卜吉,受鞠衣于明堂,崇开禁馆,始入公桑,援条有三,听女尚书之劝止,执筐不再,受宫夫人之是将,体之以坤仪之柔顺,视之以母道之慈良,破蚁以来,庶养至于千簿,献茧之后,谅化被于多方。
- 五言古诗
- 增 汉 乐府 陌上桑 日出东南隅,照我秦氏楼,秦氏有好女,自名为罗敷,罗敷善采桑,采桑城南隅,青丝为笼系,桂枝为笼钩,头上倭堕髻,耳中明月珠,缃绮为下裙,紫绮为上襦,行者见罗敷,下担捋髭须,少年见罗敷,脱帽著帩头,耕者忘其犁,锄者忘其锄,来归相怒怨,但坐观罗敷,使君从南来,五马立踟蹰,使君遣吏往,问是谁家姝,秦氏有好女,自名为罗敷,罗敷年几何,二十尚不足,十五颇有馀,使君谢罗敷,宁可共载不,罗敷前致辞,使君一何愚,使君自有妇,罗敷自有夫,东方千馀骑,夫婿居上头,何用识夫婿,白马从骊驹,青丝系马尾,黄金络马头,腰中鹿卢剑,可直千万馀,十五府小史,二十朝大夫,三十侍中郎,四十专城居,为人洁白皙,鬑鬑颇有须,盈盈公府步,冉冉府中趋,坐中数千人,皆言夫婿殊。
- 晋 乐府 采桑度 蚕生春三月,春桑正含绿,女儿采春桑,歌吹当春曲。 系条采春桑,采叶何纷纷,采桑不装钩,牵坏紫罗裙。 采桑盛阳月,绿叶何翩翩,攀条上树表,牵坏紫罗𧟆。
- 陶潜 拟古 种桑长江边,三年望当采,枝条始欲茂,忽值山河改,柯叶自摧折,根枝浮沧海,春蚕既无食,寒衣欲谁待,本不植高原,今日复何悔。
- 原 陶潜 归田园居 野外罕人事,穷巷寡轮鞅,白日掩荆扉,虚室绝尘想,时复墟曲人,披草共来往,相见无杂言,但道桑麻长,桑麻日已长,吾土日已广,常恐霜霰至,零落同草莽。
- 增 宋 谢灵运 种桑 诗人陈条柯,亦有美攘剔,前修为谁故,后事资纺绩,常佩知方诫,愧微富教益,浮阳骛嘉月,艺桑迨间隙,疏栏发近郛,长行达广域,圹流始毖泉,湎途犹跬迹,俾此将长成,慰我海外役。
- 梁 吴均 采桑 贱妾思不堪,采桑渭城南,带减连枝绣,发乱凤凰篸,花舞依长薄,蛾飞爱绿潭,无由报君信,流涕向春蚕。
- 陌上桑 袅袅陌上桑,荫陌复垂塘,长条映白日,细叶隐鹂黄,蚕饥妾复思,拭泪且提筐,故人宁知此,离恨煎人肠。
- 刘邈 万山见采桑人 倡妾不胜愁,结束下青楼,逐伴西城路,相携南陌头,叶尽时移树,枝高乍易钩,丝绳挂且脱,金笼写复收,蚕饥日已暝,讵为使君留。
- 王台卿 陌上桑 令月开和景,处处动春心,挂筐须叶满,息倦重枝阴。
- 沈君攸 采桑 南陌落花移,蚕妾畏桑萎,逐便牵低叶,争多避小枝,摘驶笼行满,攀高腕易疲,看金怯举意,求心自可知。
- 北周 王褒 陌上桑 人传陌上桑,未晓已含光,重重相荫映,软弱自芬芳,秋胡未住马,罗敷未满筐,春蚕朝已老,安得久徬徨。
- 陈 傅縡 采桑 罗敷试采桑,出入城南傍,绮裙映珠珥,丝绳提玉筐,度身攀叶聚,耸腕及枝长,空劳使君问,自有侍中郎。
- 贺彻 采桑 蚕妾出房栊,结伴类花丛,度水春衫绿,映日晚妆红,钏声时动树,衣香自入风,钩长嫩枝曲,叶尽细条空,竞采须盈手,争归欲满笼,自怜公府步,谁与少年同。
- 唐 刘希夷 采桑 杨柳送人行,青青西入秦,谁家采桑女,楼上不胜春,盈盈灞水曲,步步春芳绿,红脸耀明珠,绛唇含白玉,回首渭桥东,遥怜春色同,青丝娇落日,缃绮弄春风,携笼长叹息,逶迤恋春色,看花若有情,倚树疑无力,薄暮思悠悠,使君南陌头,相逢不相识,归去梦青楼。
- 原 李白 陌上桑 美女渭桥东,春还事蚕作,五马如飞龙,青丝结金络,不知谁家子,调笑来相谑,妾本秦罗敷,玉颜艳名都,绿条映素手,采桑向城隅,使君且不顾,况复论秋胡,寒螀爱碧草,鸣凤栖青梧,托心自有处,但怪旁人愚,徒令白日暮,高驾空踟蹰。
- 子夜吴歌 秦地罗敷女,采桑绿水边,素手绿条上,红妆白日鲜,蚕饥妾欲去,五马莫留连。
- 常建 陌上桑 翳翳陌上桑,南枝交北堂,美人金梯出,素手自提筐,非但畏蚕饥,盈盈娇路傍。
- 增 李彦远 采桑 采桑畏日高,不待春眠足,攀条有馀愁,那矜貌如玉,千金岂不赠,五马空踯躅,何以变贞性,幽篁雪中绿。
- 王建 采桑 鸟鸣桑叶间,绿条复柔柔,攀看去手近,散作长长钩,黄花盖野田,白马少年游,𠩄念岂回顾,良人在高楼。
- 刘驾 桑妇 墙下桑叶尽,春蚕半未老,城南路迢迢,今日起更早,四邻无去伴,醉卧青楼晓,妾颜不如谁,𠩄贵守妇道,一春常在树,自觉身如鸟,归来见小姑,新妆弄百草。
- 于濆 田翁叹桑 手植千树桑,文杏作中梁,频年徭役重,尽属富家郎,富家田业广,用此买金章,昨日门前过,轩车满垂杨,归来说向家,儿孙竟咨嗟,不见千树桑,一浦芙蓉花。
- 元 赵孟頫 题织图十二首
- 正月 正月新献岁,最先理农器,女功并时兴,蚕室临期治,初阳力未胜,早春尚寒气,𥦗户当奥密,勿使风雨至,田畴耕耨动,敢不脩耒耜,经冬牛力弱,相戒勤饭饲,万事非预备,仓卒恐不易,田家亦良苦,舍此复何计。
- 二月 仲春冻初解,阳气方满盈,旭日照原野,万物皆欣荣,是时可种桑,插地易抽萌,列树遍阡陌,东西各纵横,岂惟篱落间,采叶惮远行,大哉皇元化,四海无交兵,种桑日已广,弥望绿云平,匪惟锦绮谋,祇以厚民生。
- 三月 三月蚕始生,纤细如牛毛,婉娈闺中女,素手握金刀,切叶以饲之,拥纸散周遭,庭树鸣黄鸟,发声和且娇,蚕饥当采桑,何暇事游遨,田时人力少,丈夫方种苗,相将挽长条,盈筐不终朝,数口望无寒,敢辞终岁劳。
- 四月 四月夏气清,蚕大已属眠,高首何昂昂,蛾眉复娟娟,不忧桑叶少,遍野如绿烟,相呼携筐去,迢递立远阡,梯空伐条枚,叶上露未乾,蚕饥当早归,秉心静以专,饬躬修妇事,僶勉当盛年,救忙多女伴,笑语方喧然。
- 五月 五月夏以半,谷莺先弄晨,老蚕成雪茧,吐丝乱纷纭,伐苇作簿曲,束缚齐榛榛,黄者黄如金,白者白如银,烂然满筐筥,爱此颜色新,欣欣举家喜,稍慰经时勤,有客过相问,笑声闻四邻,论功何𠩄归,再拜谢蚕神。
- 六月 釜下烧桑柴,取茧投釜中,纤纤女儿手,抽丝疾如风,田家五六月,绿树阴相蒙,但闻缲车响,远接村西东,旬日可经绢,弗忧杼柚空,妇人能蚕桑,家道当不穷,更望时雨足,二麦亦稍丰,酤酒田家饮,醉倒妪与翁。
- 七月 七月暑尚炽,长日弄机杼,头蓬不暇梳,挥手汗如雨,嘤嘤时鸟鸣,灼灼红榴吐,何心娱耳目,往来忘伛偻,织为机中素,老幼要纫补,青灯照夜梭,蟋蟀𥦗外语,辛勤亦何有,身体衣几缕,嫁为田家妇,终岁服劳苦。
- 八月 池水何洋洋,沤麻水中央,数日庶可取,引过两手长,织绢能几时,织布已复忙,依依小儿女,岁晚叹无裳,布襦不掩胫,念之热中肠,朝缉满一篮,暮缉满一筐,行看机中布,计日渐可量,我衣苟已成,不忧天早霜。
- 九月 季秋霜露降,凛凛寒气生,是月当授衣,有布织未成,天寒催刀尺,机杼可无营,教女学纺纑,举足疾且轻,舍南与舍北,嘒嘒闻车声,通都富豪家,华屋贮娉婷,被服杂罗绮,五色相间明,听说贫家女,恻然当动情。
- 十月 丰年禾黍登,农心稍逸乐,小儿渐长大,终岁荷锄钁,目不识一字,每念心作恶,东邻方迎师,收拾令上学,后月日南至,相贺因旧俗,为女裁新衣,脩短巧量度,龟手事塞向,庶禦北风虐,人生真可叹,至老长力作。
- 十一月 冬至阳来复,草木潜滋萌,君子重其然,吾道自此亨,父母坐堂上,子孙列前荣,再拜称上寿,𠩄愿百福并,人生属明时,四海方太平,民无札瘥者,厚泽敷群情,衣食苟给足,礼义自此生,愿言兴学校,庶几教化成。
- 十二月 忽忽岁将尽,人事可稍休,寒风吹桑林,日夕声飕飗,墙南地不冻,垦掘为坑沟,斫桑埋其中,明年芽早抽,是月浴蚕种,自古相传流,蚕出易脱壳,丝纩亦倍收,及时不努力,知有来岁不,手冻不足惜,冀免号寒忧。
- 明 李东阳 采桑玉堂阴二首答篁墩学士
- 采桑玉堂阴,分蚕长安郭,一劳累百枚,再分连数箔,宁知富贵地,此物能沃若,平生𤱶亩忧,黾勉怀力作,嗟彼衣锦儿,空言养蚕乐,吴机咏濯濯,周叶歌莫莫,遗我通家人,同心故相托,爱之敢轻弃,弱女方就学。
- 采桑玉堂阴,阴浓树婆娑,一采不满筐,竟日能几何,乃知富贵地,不及穷山阿,蚕成忽满眼,𠩄得良亦多,人言系家运,或者阴阳和,向非夙夜勤,岂恃叶与柯,衣多必思寒,吾民本同科,欲将分蚕意,广被无偏颇。
- 七言古诗
- 增 陈 徐伯阳 赋得日出东南隅行 朱城璧日启朱扉,青楼含照本晖晖,远映陌上春桑叶,斜入秦家缃绮衣,罗敷妆粉能佳丽,镜前新梳倭堕髻,圆笼袅袅挂青丝,铁钩冉冉胜丹桂,蚕饥日晚暂生愁,忽逢使君南陌头,五马停珂遣借问,双脸含娇特好羞,妾婿府中轻小吏,即今来往专城里,欲识东方千骑归,蔼蔼日暮红尘起。
- 宋 郑震 采桑曲 晴采桑,雨采桑,田头陌上家家忙,去年养蚕十分熟,蚕姑只著麻衣裳。
- 五言律诗
- 增 宋 梅尧臣 伤桑 柔条初变绿,春野忽飞霜,田妇搔蓬首,冰蚕绝茧肠,名翚依麦雊,戴胜绕枝翔,不见罗敷骑,金钩自挂墙。
- 五言绝句
- 增 唐 郑谷 采桑 向晓携笼去,桑村路隔淮,何如斗百草,赌取凤凰钗。
- 刘驾 秦娥 秦娥十四五,面白于指爪,羞人夜采桑,惊起戴胜鸟。
- 王周 采桑女二首
- 渡水采桑归,蚕老催上机,扎扎得盈尺,轻素何人衣。
- 采桑知蚕饥,投梭惜衣迟,谁誇罗绮丛,新画学月眉。
- 宋 王安石 采桑 溪桥接桑畦,钩笼晓群过,今蚤去何蚤,向晚蚕恐卧。
- 明 杨基 陌上桑 青青陌上桑,叶叶带春雨,已有催丝人,咄咄桑下语。
- 六言绝句
- 御制 桑林乍绿蚕事方兴诗以嘉之 弥望桑林吐叶,垂枝嫩碧初匀,竹舍正殷蚕务,天工雨露维均。
- 七言绝句
- 御制 岸侧桑叶初碧 夹岸青青绕御舟,浓桑初茁满村讴,省方遍问蚕家苦,春雨连绵尽日忧。
- 题织图二十三首
- 浴蚕 豳风曾著授衣篇,蚕事初兴谷雨天,更考公桑传礼制,先宜浴种向晴川。
- 二眠 柔桑初剪绿参差,陌上归来日正迟,村舍家家帘幕静,春蚕新长再眠时。
- 三眠 红女勤劬日载阳,鸣鸠拂羽恰条桑,只因三卧蚕将老,剪烛频看夜未央。
- 大起 春深处处掩茆堂,满架吴蚕妇子忙,料得今年收茧倍,冰丝雪缕可盈筐。
- 捉绩 连宵食叶正纷纷,风雨声喧隔户闻,喜见新蚕莹似玉,灯前检点最辛勤。
- 分箔 爱逢晴日映疏帘,新绿如云叶渐添,天气晴和蚕事广,移筐分箔遍茅檐。
- 采桑 桑田雨足叶藩滋,恰是春蚕大起时,负筥携筐喧笑语,戴鵀飞上最高枝。
- 上簇 频执纤筐不厌疲,久忘膏沐与调饥,今朝士女欢颜色,看我冰蚕作茧时。
- 灸箔 蚕性由来苦畏寒,深垂帘幕夜将阑,垆头更爇松明火,老媪殷勤日探看。
- 下簇 自昔蚕缫重妇功,曾闻献茧在深宫,披图喜见累累满,茆屋清光积雪同。
- 择茧 冰茧方堪作素纨,重绵亦藉禦深寒,就中自有因材法,拣取筐间次第观。
- 窖茧 一年蚕事已成功,历数从前属女红,闻说及时还窖茧,荷锄又向绿阴中。
- 练丝 炊烟处处绕柴篱,翠釜香生煮茧时,无限经纶从此出,盆头喜色动双眉。
- 蚕蛾 蛾儿布子如金粟,水际分飞任𠩄之,莫令茧丝遗利尽,来年留作授衣资。
- 祀谢 劳劳拜簇祭神桑,喜得丝成愿已偿,自是西陵功德盛,万年衣被泽无疆。
- 纬 绿阴掩映野人家,每到蚕时静不哗,一自夏初成茧后,篱边新听响缫车。
- 织 从来蚕绩女功多,当念勤劳惜绮罗,织妇丝丝经手作,夜寒犹自未停梭。
- 络纬 无衣卒岁早关情,寒气催人蟋蟀声,茅屋疏篱秋夜永,短檠相对络丝成。
- 经 织纴精勤有季兰,牵丝分理制罗纨,鸣机来往桑阴里,已作吴绡匹练看。
- 染色 凝膏比洁络新丝,传得仙方色陆离,一代文明资贲饰,须教五采备彰施。
- 攀花 巧样争传濯锦纹,堪怜织女最殷勤,云章霞䌽娱人意,自著寻常缟布裙。
- 剪帛 手把齐纨冰雪清,秋衣欲制重含情,逡巡莫漫施刀尺,万缕千丝织得成。
- 成衣 已成束帛又缝纫,始得衣裳可庇身,自昔宫庭多浣濯,总怜蚕织重劳人。
- 增 唐 来鹏 蚕妇 晓夕采桑多苦辛,好花时节不闲身,若教解爱繁华事,冻杀黄金屋里人。
- 汪遵 采桑妇 为报踌蹰陌上郎,蚕饥日晚妾心忙,本来若爱黄金好,不肯携笼更采桑。
- 宋 杨修 蚕室 摘茧抽丝女在机,茅檐苇箔旧堂扉,年年桑柘如云绿,翻织谁家锦地衣。
- 陆游 示客 桑柘成阴百草香,缫车声里午风凉,客来莫说人间事,且共山林夏日长。
- 范成大 科桑 斧斤留得万枯株,独速槎牙立暝途,饱尽春蚕收罢茧,更殚馀力付樵苏。
- 杨万里 桑畴 夹岸濒河种稚桑,春风吹出万条长,船行老眼浑多忘,唤作西湖插拒霜。
- 方岳 农谣 雨过一村桑柘烟,林梢日暮鸟声妍,青裙老姥遥相语,今岁春寒蚕未眠。
- 金 刘瞻 春郊 桑芽粒粒破春青,小叶迎风未展成,寒食归宁红袖女,外家纸上看蚕生。
- 原 明 陈继儒 女桑新绿映宫槐,三月春风戴胜来,织就鸳鸯锦千疋,金刀先取合欢裁。
- 增 沈天孙 采桑曲 青溪女儿爱罗裙,提筐陌上蹋春云,蚕饥日暮思归去,不敢回头看使君。
- 诗散句
- 增 魏 曹植 二首
- 美女妖且閒,采桑岐路间,柔条纷冉冉,落叶何翩翩。
- 出自蓟北门,遥望湖池桑,枝枝自相值,叶叶自相当。
- 宋 鲍照 季春梅始落,女工事蚕作,采桑淇洧间,还戏上宫阁。
- 梁 简文帝 寄语采桑伴,讶今春日短,枝高攀不及,叶细笼难满。
- 原 江淹 但愿桑麻成,蚕月得纺绩。
- 增 唐 储光羲 碓喧春涧满,梯倚绿桑斜。
- 李白
- 吴地桑叶绿,吴蚕已三眠。
- 燕草如碧丝,秦桑低绿枝。
- 及此桑叶绿,春蚕起中闺。
- 杜甫 桑柘叶如雨,飞藿共徘徊。
- 聂夷中 劝尔毋伐桑,减尔身上服。
- 宋 梅尧臣 二月起蚕事,伐桑又阻饥。
- 王安石 涧谷芳菲少,春风著野桑。
- 唐 杜牧 深处会容高尚者,水苗三顷百株桑。
- 韩偓 万里清江万里天,一村桑柘一村烟。
- 宋 唐庚 鱼陂旧种千头鲙,桑径新窠十亩缯。
- 张舜民 洲中未种千头橘,宅畔先栽百本桑。
- 唐 王维 蚕眠桑叶稀。
- 李白
- 日出明桑枝。
- 桑柘绿如云。
- 岑参 桑叶隐村户。
- 张谓 夏雨桑条绿。
- 孟郊 野桑无直柯。
- 张籍 桑柘罗平芜。
- 温庭筠 沃田桑叶晚。
- 李嘉祐 清明桑叶小。
- 于濆 青春满桑柘。
- 宋 苏轼 万树桑柘美。
- 唐庚 蚕罢野无桑。
- 金史肃 平林半是桑。
- 唐 上官仪 叶密莺啼帝女桑。
- 杜甫 舍西柔桑叶可拈。
- 李频 桑林蚕后尽空条。
- 朱庆馀 桑柘成村百亩间。
- 曹唐 桑叶扶疏闭日华。
- 宋 司马光 满川浓绿土宜桑。
- 王安石 柔桑采尽绿阴稀。
- 陆游
- 桑眼绽来蚕事兴。
- 霜清南陌课劙桑。
- 蚕饥冲雨采青桑。
- 金 秦略 柔青初散垄头桑。
- 元好问 童童翠盖桑初合。
- 明 杨基 黄梅雨晴桑重绿。
- 词
- 原 明 王世贞 浣溪沙 一夜春波酿作蓝,晓桑柔叶绿鬖鬖,丫鬟十五太娇憨。织作双鱼成比目,偷将百草斗宜男,更无心绪喂春蚕。
- 增 宋 贺铸 忆秦娥 著春衫,玉鞭鞭马南城南,南城南,柔桑嫩草,留住金衔。 粉娥采叶供新蚕,蚕饥略许携纤纤,携纤纤,湔裙淇上,更待初三。
- 锦缠道
- 雨过园林,触处落红凝绿,正桑叶,齐如沃,娇羞只恐人偷看,背立墙阴,慢展纤纤玉。 听啼鸠几声,耳边相促,念蚕饥,四眠初熟,劝路傍,立马莫踟躇,是那里唱道秋胡曲。
- 别录
- 增 种树书
- 畜蚕者常以三月三日雨,卜桑叶之贵贱。谚云:雨打石头遍,桑叶三钱片。或曰四日尤甚。杭州人云:三日尚可,四日杀我。言四日雨尤贵。
- 午日不得锄桑园。
- 桑湿不可饲蚕,雨中采至,必拭令乾,恐有伤也。
- 涌幢小品 湖州畜蚕者多自栽桑,否则预租别姓之桑,俗曰秒桑。凡蚕一斤,用叶百六十斤。谚云:仙人难断叶价。故栽与秒为最稳,否则谓之看空头蚕,有天幸者,往往趣之。
- 原 桑叶灸熟可代茶。
- 嫩桑枝炒香煎饮,久服,不患偏风。
- 种植
- 便民纂要
- 取黑椹中段子,收贮勿令浥湿。将种时,先以柴灰淹揉。次日,淘净,取沉水者,晒令才去水气,种乃易生。宜肥地,有草锄净。冬月烧去苗,至春去冗苗,留旺者,俟至指大移栽,五步一株。大约种子不如压条。
- 初芽时,择指大枝条旺相肥泽者,就马蹄处劈下,润土内开沟尺许,埋实,自然生根布叶。压后遇旱,于傍开沟灌之,但取水气到,忌多著水。农桑要旨云:平原淤壤土地肥虚,荆桑、鲁桑俱可种,若山地土脉赤硬,止宜荆。士民必用云:种艺在审时,又合地宜,使不失其中,春分前十日为上时,当发生也,十月小春木气长生也亦可,压桑有三宜,时宜和,包宜固,壅宜厚,大抵天气晴明,巳午时借其阳和,如栽子已出,忽变天气,即以热汤调泥培之,暑月必待晚凉,仍预于园中稀种麻麦为荫,惟十一月不生。农桑撮要云:十二月内掘坑,深阔约二小尺,却于坑畔取土粪,和成泥浆,桑根埋定,粪土培壅与地平,次日筑实,切不可动摇,其桑加倍荣旺,胜如春栽。
- 又法:将桑根浸粪水一宿,掘坑栽之,栽宜浅,种以芽稀者为上。谚云:腊月栽桑桑不知。
- 增 汜胜之书 种桑法。每亩以黍、椹子各三升合种之。黍、桑当俱生,锄之,桑令稀疏调适。黍熟获之,桑生正与黍高平,因以利镰摩地刈之,曝令燥,后有风调,放火烧之,常逆风起火,桑至春生,一亩食三箔蚕。
- 齐民要术 桑柘熟时,收黑鲁椹,即日以水淘取子,晒燥,仍畦种。常薅令净。明年正月,移而栽之,率五尺一根,其下常掘种小豆、绿豆。栽后二年,慎勿采沐。大如臂许,正月中移之,率十步一树,行欲小犄角,不用正相当。须取栽者,正月、二月中,以钩弋压下枝,令著地,条叶生高数寸,仍以燥土壅之,明年正月中,截取而种之。
- 种树书
- 谷树上接桑,其叶肥大。桑上接梨,脆美而甘。撒子种桑,不若压条而分根茎。
- 浙间植桑,斩其叶而植之,谓之稼桑。却以螺壳覆其顶,恐梅雨侵损其皮故也,二年即盛。
- 农政全书
- 玄扈先生曰:接桑莫如当年条为妙,三年之说,不然也。且接时必待月暗,自下弦至上弦皆可,晦尤妙;自上弦至下弦皆忌,望尤险。
- 取葚与鸡鸭食之,粪中淘出种者,更不生葚。
- 本新书曰:地桑本出鲁桑,须以鲁桑萌条,如法栽培,拣肥旺者,约留四五条,锄治添粪,条有定数,叶不繁多,众叶脂膏聚于一叶,其叶自大,即是地桑。
- 王祯曰:齐民要术栽取椹之黑者,剪去两头,惟取中间一截。盖两头者其子差细,种则成鸡桑、花桑。中间一截,其子坚栗,则枝干坚强而叶肥厚。将种之时,先以柴灰淹揉,次日,水淘去轻秕不实者,晒令水脉才乾,种乃易生。
- 士农必用
- 地桑之功,惟在治之如法,不致荒燥。
- 桑者,易生之物,除十一月不生活,馀月皆可,仍须于园内稀种苘或麻、黍为荫。
- 斫树法。自移栽时,便割去梢,既不留中心,其条自向外长。
- 科条法有四等。一、沥水条,向下垂者。一、刺身条,向里生者。一、骈指条,相并生者。一、冗脞条。虽顺生,却稠冗。腊月为上,正月次之。
- 博闻录 白桑少子,压枝种之,若有子可便种,须用地阴处,其叶厚大,得茧重实,丝每倍常。
- 原 采桑 高者用梯摘,庶不伤枝。远出强枝,当用阔刃锋利扁斧,转腕回刃向上斫之,枝查既顺,津脉不出,叶必复茂。谚曰:斧头自有一倍叶。此善用斧之效也。柔桑高枝不胜梯,须置桑几如高凳,下列二桄作登级,斯易摘叶又不伤树。
- 培桑 凡耕桑田,不用近树,犁不著处,斸地令起,斫去浮根,以蚕矢粪之。根下埋龟甲,则茂盛而不蛀,生黄衣亦以此治之。
- 修桑 削其小枝则叶茂,去其枯枝则不荒。蚕事毕,将枝髡去,但髡时不可留嘴角。及夏至开掘,根下用粪或蚕沙培壅,则生意郁积,来年嫩枝之叶更觉茂盛,且皮可制纸,枝可当柴,兼有馀利。
附录 桑椹
- 增 说文 葚,桑实也。
- 本草 桑子曰椹。椹与葚通。集韵,一作𣞵,一作黮。李时珍曰:椹有乌、白二种。
- 汇考
- 增 诗 卫风 吁嗟鸠兮,无食桑葚。 传 鸠,鹘鸠也。食桑葚过则醉而伤其性。
- 鲁颂 翩彼飞鸮,集于泮林,食我桑黮,怀我好音。 传 黮,桑实也。
- 尔雅 桑㸤有葚,栀。 注 㸤,半也。 疏 桑树,一半有葚半无葚为栀。
- 晋书 张天锡传 会稽王道子问西土𠩄出。天锡应声曰:桑葚甘香,鸱鸮革响,乳酪养性,人无妒心。
- 隋书 循吏传 赵轨少好学,有行检。东邻有桑,葚落其家,轨遣人悉拾还其主。诫其诸子曰:吾非以此求名,意者非机杼之物,不愿侵人,汝等宜以为诫。
- 北史 崔逞传 道武攻中山,未剋,六军乏粮,问计于逞。逞曰:飞鸮食葚而改音,诗称其事,可取以助粮。帝乃听人以葚当租。
- 神异经 东方有桑焉,椹长三尺五寸,围如长。
- 东观汉记 蔡君仲,汝南人,至孝。王莽乱,人相食。君仲取桑椹,赤、黑异器。贼问仲,仲答曰:黑者供母,赤者自食。贼异之,遗盐二斗。
- 汉武帝内传 神仙上药,有扶桑、丹椹。
- 魏略 杨沛为新郑长。兴平末,人多饥穷,沛课民益畜乾椹,收䝁豆,阅其有馀,以补不足,如此积得千馀斛,藏在小仓。会太祖为兖州刺史西迎天子,𠩄将千馀人,皆无粮。过新郑,沛谒见,乃皆进乾椹,太祖甚喜。后赐生口十人,绢百疋,以报乾椹也。
- 魏书 袁绍之在河北,军人仰给桑椹。
- 神仙传 班孟者,不知何许人,或云女子也。人家有桑果数千株,皆聚之,成积如山。如此十馀日,吹之各还本处。
- 异苑
- 北方有白桑椹,长数寸,食之甘美。
- 汉兴平元年九月,桑再椹时,刘玄德军小沛,年荒谷贵,士众皆饥,仰以为粮。
- 晋武帝大元中,太原王戎为郁林太守,泊船新亭,眠,梦有人以七枚椹子与之,著衣襟中,既寤,得椹如梦中。
- 发蒙记 鸠以桑椹为酒,谓饮之即醉也。
- 拾遗记 员峤山,有木名猗桑,煎椹以为蜜。
- 原 金楼子 始皇闻鬼谷先生言,故遣徐福入海求金菜、玉蔬并一寸椹。
- 集藻
- 表
- 增 唐 李峤 为凤阁侍郎李元素进冬椹表 臣某言,闻京兆万年县大宁坊,有桑一株,暮秋生子,初冬椹熟,今谨取得,专辄进奉。伏惟陛下惠覃区宇,仁洎草木,故得神蚕之树,发秀于寒露之辰,帝女之林,结实于繁霜之下。出于万年之界,彰一人万岁之符,生自大宁之坊,表群生大安之庆。鸱鸮已革,见蛮貊之怀音,丝茧行丰,知府藏之逾实。殊祯荐委,绝贶仍臻,凡在含生,孰不忻庆,无任忭跃之至。
- 赋
- 增 晋 傅玄 桑椹赋 繁实离离,含甘吐液,翠朱三变,或玄或白,嘉味殊滋,食之无斁。
- 七言绝句
- 增 宋 陆游 咏园中草木 日高未办续晨炊,一碗村醅且疗饥,槃箸索然君勿笑,桑间紫椹正累累。
- 诗散句
- 增 唐 罗隐 紫饱垂新椹。
- 宋 司马光 桑荫青青紫椹垂。
- 张耒 桑间椹熟麦齐腰。
- 陆游
- 郁郁林间桑椹紫。
- 桑林紫葚累累熟。
- 桑间椹紫蚕齐老。
- 别录
- 增 本草衍义 本经言桑甚详,然独遗乌椹,桑之精英尽在于此。采摘微研,以布滤汁,石器熬成稀膏,入蜜熬稠,贮瓷器中。滚汤点服,消热止渴,其性微凉故也。仙方,日乾为末,蜜和为丸,酒服亦良。
- 本草纲目 杨氏产乳云:孩子不得与桑椹食,令儿心寒。四时月令云:四月宜饮桑椹酒,能理百种风热。其法,用椹汁三斗,重汤煮至一斗半,入白蜜二合,酥油一两,生姜一合,煮令得𠩄,瓶收。每服一合,和酒饮之。亦可以汁熬烧酒,藏之经年,味力愈佳。史言魏武帝年乏食,得乾椹以济饥。金末大荒,民皆食椹,获活者不可胜计。则椹之乾湿皆可救荒,平时不可不收采也。
- 原 收椹
- 农桑撮要 子熟时摘取,以水淘过,略晒乾,便掘深坑种之,或畦种之便生。即时多收椹子,以待来春种尤佳。收贮勿近湿壁墙边则浥损不生。
- 学山蚕经 五月也,收桑椹而水淘少晒焉,畦而种之,至冬而焚其稍,及明年而分种之。
附录 桑寄生
- 增 本草 别录曰:桑上寄生,生弘农川谷桑树上。三月三日采茎叶阴乾。韩保升曰:诸树多有寄生,茎、叶并相似,云是鸟食物子,粪落树上,感气而生。叶如橘而厚软,茎如槐而肥脆。处处虽有,须桑土者佳。非自采,即难以别,可断茎视之,色深黄者为验。朱震亨曰:桑寄生,药之要品,而人不谙其的。近海州邑及海外之境,其地暖而不蚕,桑无采捋之苦,气浓意厚,自然生出也。李时珍曰:寄生,高者二三尺,其叶圆而微尖,厚而柔,面青而光泽,背淡紫而有茸。川蜀桑多,时有生者,他处鲜得。须自采或连桑采者乃可用。
- 别录
- 原 梧浔杂佩 桑寄生酒出梧州,色白,味颇清冽。晋张华诗:苍梧竹叶青。陈张正见诗:浮蚁擅苍梧。皆谓此。第酿者必和以烧酒,以气候炎蒸,恐酒味易败,故耳。饮勿过多。
附录 桑花
- 增 本草 桑花,一名桑藓,一名桑钱。生桑树上白藓,如地钱花样,不是桑椹花也。能健脾,涩肠,止血。